రాష్ట్రపతి ఎన్నిక

భారత్​లో పార్లమెంటరీ ప్రభుత్వం ఉండటంతో రాష్ట్రపతి నామమాత్రపు అధికారిగా ఉంటాడు. రాజ్యాంగరీత్యా రాజ్యాధినేత లేదా దేశాధినేతగా వ్యవహరిస్తాడు.

– రాష్ట్రపతిని ఎలక్టోరల్​ కాలేజీ​ లేదా నియోజకగణం లేదా ప్రత్యేక ఎన్నిక గణం ఎన్నుకుంటుంది. ఇందులో ఎన్నికైన పార్లమెంట్​ సభ్యులు, ఎన్నికైన రాష్ట్రాల శాసన సభ్యులు, ఎన్నికైన ఢిల్లీ, పుదుచ్చేరి, జమ్ముకశ్మీర్​ కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల శాసన సభ్యులు ఉంటారు.

– రాష్ట్రపతి ఎలక్టోరల్​ కాలేజీ​లో లోక్​సభలో ఇద్దరు ఆంగ్లో ఇండియన్లు, రాజ్యసభకు నామినేట్​ అయ్యే 12 మంది విశిష్ట ప్రముఖులు, రాష్ట్ర శాసనసభల్లో ఆంగ్లో ఇండియన్స్​, విధాన పరిషత్​ సభ్యులు, ఢిల్లీ, పుదుచ్చేరి, జమ్ముకశ్మీర్​ శాసనసభల్లోని నామినేటెడ్​ సభ్యులు భాగం కారు.

– రాష్ట్రపతిని పరోక్ష పద్ధతిలో, నైష్పత్తిక ప్రాతినిధ్య విధానంలో ఒక ఓటు బదిలీ పద్ధతిలో రహస్యంగా ఎన్నుకుంటారు. దీనినే దామాషా ఓటింగ్​ పద్ధతి ప్రకారం రహస్య పేపర్​ బ్యాలెట్​ ఎన్నిక అంటారు.

రాష్ట్రపతి ఎన్నిక విధానంలో వేర్వేరు ఓటర్లకు(ఎంపీలు, ఎమ్మెల్యేలు) వేర్వేరు ఓటు విలువలు ఉంటాయి. ఈ ఓటు విలువ వివిధ రాష్ట్రాల్లో ఉండే జనాభాపై ఆధారపడి ఉంటుంది.

– ప్రస్తుతం 1971 జనాభా లెక్కల ఆధారంగా ఓటు విలువను నిర్ణయిస్తున్నారు. 2026 వరకు 1971 జనాభా లెక్కల ప్రకారం ఓటు విలువను లెక్కించాలి అని 2001లో 84వ రాజ్యాంగ సవరణ చేశారు. ఇది 2002 నుంచి అమలులోకి వచ్చింది.

– రాష్ట్రపతి ఎన్నికల్లో ఎంపీలు, ఎమ్మెల్యేలు కచ్చితంగా ఓటు వేయాలనే నిబంధన లేదు. తమ సభ్యులకు రాజకీయ పార్టీలు విప్​ జారీ చేయరాదు.

– ఎమ్మెల్యేల ఓటు విలువ = రాష్ట్రం మొత్తం జనాభా/ ఎన్నికైన మొత్తం ఎమ్మెల్యేల సంఖ్య X 1/1000 ‌‌

– ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ లో ఎమ్మెల్యే ఓటు విలువ = 148

– తెలంగాణలో ఎమ్మెల్యే ఓటు విలువ = 132

– అత్యధికంగా ఓటు విలువ ఉత్తర్​ప్రదేశ్​ ఎమ్మెల్యేలకు ఉంది – 208

– అతి తక్కువ ఓటు విలువ సిక్కిం ఎమ్మెల్యేలకు ఉంది – 7

– ఎంపీ ఓటు విలువ = అన్ని రాష్ట్రాల ఎమ్మెల్యేల మొత్తం ఓటు విలువ (28 రాష్ట్రాలు + 3 కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలు )/ ఎన్నికైన మొత్తం ఎంపీల సంఖ్య

– 2017 రాష్ట్రపతి ఎన్నికల సమయంలో ఎంపీ ఓటు విలువ = 708

– రాష్ట్రపతి నామినేషన్​ సందర్భంలో అభ్యర్థిత్వాన్ని ప్రాథమికంగా 50 మంది, ద్వితీయంగా మరో 50 మంది సమర్థించాలి. రూ.15,000 డిపాజిట్​ చెల్లించాలి.

– పోలైన ఓట్లలో 1/6వంతు ఓట్లు పొందని అభ్యర్థి డిపాజిట్​ కోల్పోతారు.

– రాష్ట్రపతి ఎన్నికలో ఒక అభ్యర్థి గెలుపొందాలంటే ఒక నిర్ణీత కోటాలో (50శాతం కంటే ఎక్కువ) ఓట్లు పొందాల్సి ఉంటుంది.

– రాష్ట్రపతి ఎన్నికలకు రొటేషన్​ పద్ధతిలో లోక్​సభ సెక్రటరీ జనరల్​ ఒకసారి, రాజ్యసభ సెక్రటరీ జనరల్​ ఒకసారి రిటర్నింగ్​ అధికారిగా వ్యవహరిస్తారు. రాష్ట్రపతి ఎన్నిక విషయంలో ఏదైనా వివాదం సంభవిస్తే దానిని సుప్రీంకోర్టులోనే సవాల్ చేయాలి.

– ఎలక్టోరల్​ కాలేజీలో ఖాళీ ఏర్పడినంత మాత్రాన దానిని కోర్టులో సవాల్​ చేయరాదు అని 1961లో 11వ రాజ్యాంగ సవరణ చేశారు.

– 44వ రాజ్యాంగ సవరణ ప్రకారం రాష్ట్రపతి ఎన్నిక వివాదాన్ని సాధారణ పౌరులు న్యాయస్థానంలో ప్రశ్నించడానికి వీలులేదు. సస్పెన్షన్​కు గురైన ఎంపీలు, ఎమ్మెల్యేలు కూడా రాష్ట్రపతి ఎన్నికల్లో పాల్గొనవచ్చు.

• భారత మొదటి రాష్ట్రపతి రాజేంద్రప్రసాద్​ రచించిన గ్రంథం ఇండియా డివైడెడ్​.
• డాక్టర్​ సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణన్​ పదవీ కాలంలో ఉండగా దేశంలో మొదటిసారి జాతీయ అత్యవసర పరిస్థితిని విధించారు. ఆయన రచనలు ది హిందూ వ్యూ ఆఫ్​ లైఫ్​, ఆన్​ ఐడియలిస్ట్​ వ్యూ ఆఫ్​ లైఫ్​.
• అతి తక్కువ కాలం పని చేసిన రాష్ట్రపతి జాకీర్​ హుస్సేన్​ (1967–69)
• పదవిలో ఉండగా రాష్ట్రపతులు జాకీర్​ హుస్సేన్​(1969), ఫక్రుద్దీన్​ అలీ అహ్మద్​(1977) మరణించారు.
• జాతీయ అత్యవసర పరిస్థితి విధించిన రెండో రాష్ట్రపతి వి.వి.గిరి. ఉపరాష్ట్రపతిగా, తాత్కాలిక రాష్ట్రపతిగా, రాష్ట్రపతిగా వ్యవహరించిన ఏకైక వ్యక్తి.
• వి.వి.గిరి మాత్రమే తాత్కాలిక రాష్ట్రపతిగా ఉంటూ రాజీనామా చేశారు.
• రాష్ట్రపతి వి.వి.గిరిపై 1970లో మహాభియోగ తీర్మానం ప్రవేశపెట్టినప్పటికీ ఆ తర్వాత ఆ తీర్మానం ఉపసంహరించారు.
• ముఖ్యమంత్రిగా, లోక్​సభ స్పీకర్​గా పనిచేసి రాష్ట్రపతి అయిన ఏకైక వ్యక్తి నీలం సంజీవరెడ్డి(1977–82)
• ఆంధ్రప్రదేశ్​ గవర్నర్​గా, ఉపరాష్ట్రపతిగా, రాష్ట్రపతిగా శంకర్​దయాళ్​ శర్మ బాధ్యతలు నిర్వర్తించాడు.
• భారత మొదటి దళిత రాష్ట్రపతి కె.ఆర్​.నారాయణ్​(1997–2002)
• సుఖోయ్​ యుద్ధ విమానంలో ప్రయాణించిన మొదటి రాష్ట్రపతి అబ్దుల్​ కలాం
• భారత మొదటి మహిళా రాష్ట్రపతి ప్రతిభా పాటిల్​. రాజస్థాన్​ గవర్నర్​గా, రాజ్యసభ డిప్యూటీ చైర్మన్​గా, రాష్ట్రపతిగా బాధ్యతలు నిర్వర్తించారు.
• మాజీ రాష్ట్రపతి ప్రణబ్​ ముఖర్జీ రచించిన గ్రంథాలు ఆఫ్​ ద ట్రాక్​, చాలెంజెస్​ బిఫోర్​ ద నేషన్​, The coalition years, The Presdential years